Greg Egan "Diaspora" - Podróż przez n wymiarów

Diaspora

Greg Egan

Tytuł oryginału: Diaspora

Tłumaczenie: Michał Jakuszewski

Wydawnictwo: MAG

Seria: Uczta Wyobraźni

Liczba stron: 304

Efekt Dopplera to zjawisko obserwowane dla fal, których źródło porusza się względem obserwatora. W momencie, gdy źródło fali zbliża się do obserwatora, ten rejestruje większe częstotliwość fal, kiedy zaś źródło oddala się – częstotliwości są niższe. Esencją fenomenu jest ruch, a ruch to życie. Życie, które gna, pędzi, a w konsekwencji podlega zmianom i metamorfozom. Dokąd mogą doprowadzić nas te przeobrażenia? Czy kiedy z naukowo-technicznego punktu widzenia uzyskamy taką sposobność, zdecydujemy się porzucić nasze niedoskonałe biologiczne powłoki, by zastąpić je strukturami bardziej trwałymi i mniej podatnymi na awarie, uszkodzenia, zepsucie? Czy, jeśli będzie to możliwe, odważymy się zanurzyć w ramiona wirtualnej rzeczywistości stając się informacją, plątającą się w labiryntach bezkresnej sieci? A jeśli odpowiedź na którekolwiek z pytań będzie twierdząca, to czym właściwie wtedy będziemy? Jeszcze ludźmi, post-ludźmi, inteligentnymi formami życia? Interesujące, bowiem pociągające za sobą cały wachlarz refleksji i przemyśleń, spojrzenie na przyszłość rodzaju ludzkiego proponuje Greg Egan, australijski pisarz science fiction, który w powieści Diaspora odmalowuje wizję świata bardzo odległego jutra.

Miejscem akcji jest Układ Słoneczny, który opleciony został ogromną siecią sond, satelitów i serwerów, tworząc tym samym jednorodne środowisko. W tej rozbudowanej przestrzeni funkcjonują potomkowie ludzkości – świadome oprogramowania, powoływane do istnienia z wiszącej w próżni zer sekwencji informacji, która na skutek wielopoziomowych zabiegów (hodowli prowadzonej z ziaren umysłu), wtłaczana jest w wirtualną maszynę, będącą egzojaźnią przyszłego obywatela, zamieszkującego dane wirtualne środowisko, czyli polis. W tym nowym wspaniałym świecie można również spotkać postacie bardziej namacalne, tzn. fizyczne – gleisnery to świadome roboty o humanoidalnych kształtach, z kolei cieleśni to biologiczni spadkobiercy Homo sapiens, którzy zdecydowali się wieść egzystencją na Ziemi, poddając swoje ciała nieustannym modyfikacjom, wydłużając tym samym czas życia oraz jeszcze lepiej akomodując się do warunków otoczenia.

W momencie rozpoczęcia właściwej akcji, tj. pod koniec XXX wieku, krucha równowaga Układu Słonecznego ulega zaburzeniu – byt myślących istot zostaje poważnie zagrożony przez astrofizyczne procesy, których pozornie nie sposób wyjaśnić za sprawą fundamentalnych praw nauki. Im dłużej natura owych zjawisk pozostaje tajemnicą, tym większe niebezpieczeństwo niosą one ze sobą – aby uniknąć całkowitej zagłady, przedstawiciele poszczególnych polis wysyłają swoich członków w bezkresne odmęty Kosmosu. Rozproszone grupy cyfrowych stworzeń składające się na tytułową Diasporę, są niczym zarodki, zapewniające ciągłość transhumanistycznego gatunku. Losy kilku wybranych grup, rozsianych we Wszechświecie – dokonywane odkrycia, doświadczane rozczarowania, rozpaczliwe usiłowania odnalezienia oznak inteligencji w Kosmosie – stanowią podwaliny poszczególnych rozdziałów.

Książka Grega Egana to pełnokrwiste hard science fiction, przesycone fizycznymi teoriami, kosmologicznymi hipotezami oraz naukowym żargonem. Powieść, szczególnie w trakcie przedzierania się przez początkowe strony, zdaje się być szczelnie otulona skorupą nieprzystępności – drobiazgowy opis narodzin świadomego oprogramowania, powstającego w warunkach symulujących genową loterię; przykłady gwiezdnej inżynierii czy malowanie słownych pejzaży przy użyciu języka matematyki to przeszkody, które Egan stawia na drodze zdezorientowanego czytelnika, dając mu przedsmak tego, czym jest Diaspora. Jeśli jednak podjąć się trudu przebrnięcia przez te wstępne niedogodności (natężenie wrażenia obcości, inności jest – eufemistycznie rzecz ujmując – przytłaczające), otwiera się przed nami cudownie złożony świat przedstawiony – zanurzanie się w jego detalach to prawdziwa uczta dla wyobraźni.

Co ciekawe, by ułatwić czytelnikowi odnalezienie się w warunkach Diaspory, książka opatrzona została obszernym słownikiem, w którym wyjaśniono najważniejsze pojęcia stosowane w powieści. Przyznać jednak należy, że część definicji może okazać się niewystarczających – linia geodezyjna, przestrzeń Riemanna czy przestrzeń topologiczna to hasła, których istoty nie sposób streścić w kilku zdaniach, a ich pełne zrozumienie może wymagać dodatkowych studiów, przeprowadzonych we własnym zakresie. Dodatkowym utrudnieniem, na jakie natykamy się w trakcie poznawania Diaspory jest konsekwentne stosowanie zaimka odnoszącego się do bezpłciowych inteligencji (Ve zastanawiało się, jak powinni się zachować (…) [1]; Gdy Yatima pierwszy raz spotkało Radiya w kopalniach, zapytało vir, dlaczego jakiś nieświadomy program nie mógłby po prostu posłużyć się systemami formalnymi używanymi przez górników (…) [2]; Blanca wiedziało jednak, że nie będą tęsknili za ver długo [3], itd.) – manewr ten jest szczególnie dezorientujący na początku lektury, chociaż dość łatwo można do niego przywyknąć.

Warto także dodać, że z  uwagi na manierę, wedle której Australijczyk zapoznaje nas z wykreowanym przez siebie uniwersum, stopień fabularnej intensywności odznacza się przebiegiem sinusoidalnym. W pierwszym momencie czytelnicza atencja przykuta zostaje poprzez wydarzenie niecodzienne, którego potencjalne konsekwencje wzmagając naszą ciekawość. Jednak po takim fabularnym rozbłysku następuje moment stagnacji, bowiem autor dość pedantycznie objaśnia zawiłości konceptów, które używane są jako fundament zachodzących osobliwości.

Znakomitym pretekstem do wprowadzenia rozbudowanych komentarzy jest choćby obcość, jaka rozpościera się pomiędzy post-ludzkimi formacjami – zetknięcie ze sobą reprezentantów różnych gałęzi drzewa ewolucji pociąga za sobą konieczność nakreślenia epizodów, które doprowadziły spadkobierców ludzkości do ich obecnych form. Tym samym Greg Egan wkracza na pola filozofii związane z ontologią – Australijczyk usiłuje doszukać się granic naszego człowieczeństwa, zastanawiając się jednocześnie, czy owe granice mają charakter ciągły czy też dyskretny? Czy istnieje wyraźna linia, po przekroczeniu której definitywnie możemy stwierdzić, że nie mamy już do czynienia z istotą ludzką, czy też możliwe jest wprowadzania stopniowych zmian na tyle drobnych i subtelnych, że dokładny moment utraty człowieczeństwa zostanie przeoczony?

Ale możliwe ścieżki, którymi podąży ludzki rozwój to jedynie początek rozważań, którymi usiana jest proza Grega Egana. Autor wiele miejsca poświęca fizyce przedstawianych uniwersów, bardzo pieczołowicie odmalowując ich ramy oraz dociekając, jak mogłoby wyglądać bytowanie w ich obrębie – kreowane przez Australijczyka obrazy powalają stopniem złożoności, różnorodnością oraz bogactwem. Dbałość o detale i szczegóły wynikające z przyjętych założeń budzą szczery szacunek. Jednocześnie, owa wielość potencjalnych rzeczywistości oraz wymiarów, jakie kreuje Egan doskonale podkreśla małość człowieka, będącego jedynie drobinką, zawieszoną w bezmiarze bardzo słabo poznanego Wszechświata. Tym samym wyraźnie piętnowany jest egocentryzm, przejawiający się w bezzasadnym przekonaniu, że ludzkość jest szczytowym osiągnięciem ewolucji i wynikającym stąd spojrzeniu na rzeczywistość, obciążonym naleciałościami własnej biologii.

Wszystkie wymienione składniki Diaspory decydują o tym, że powieść to monumentalne dzieło, wynikające z mistrzowskiego połączenia nauki, literatury oraz bogactwa wyobraźni. Warto jednak zaznaczyć, że książka to typowy przedstawiciel hard science fiction – Greg Egan stawia potencjalnemu czytelnikowi całkiem spore wymagania, bowiem ten, kto sięga po książkę Australijczyka powinien dość dobrze orientować się w dziedzinie fizyki oraz matematyki. W innym przypadku lektura zdecydowanie traci na wartości, ponieważ ogrom treści rozmywa się i przybiera postać niezrozumiałego bełkotu. Odważni, którzy podejmą wyzwanie, zostaną nagrodzeni wspaniałą podróżą przez ogrom Wszechświatów, oglądając świat przedstawiony zarówno w makroskali, poprzez jaźnie bohaterów jak i na poziomie atomowym.

---

[1] Greg Evan, Diaspora, przeł. Michał Jakuszewski, Wydawnictwo MAG, Warszawa 2015, s. 7

[2] Tamże, s. 41

[3] Tamże, s. 157