Kirsten Jane Bishop "Akwaforta" - Kontury realności

Akwaforta

Kirsten Jane Bishop

Tytuł oryginału: The Etched City

Tłumaczenie: Michał Jakuszewski

Wydawnictwo: MAG

Seria: Uczta Wyobraźni

Liczba stron: 323

 

 

 

Pisanie to pewnego rodzaju malowanie słowem – zdolny artysta, umiejący sprawnie operować piórem potrafi roztoczyć wizję, która swoim ogromem i złożonością przywodzi na myśl barwny obraz. Uważna kontemplacja dzieła umożliwia wychwycenie kolejnych szczegółów i detali, które składają się na twór mile radujący wyobraźnię, będący dla owej wyobraźni swoistą ucztą. Do tego typu pozycji z pewnością można zaliczyć Akwafortę, literacki debiut K.J. Bishop, australijskiej malarki i pisarki, mieszkającej w Tajlandii. Tytuł ukazał się na łamach oficyny MAG w ramach uznanej i cenionej serii Uczta Wyobraźni.

Początkowe strony Akwaforty mogą sugerować, że utwór to zbitka motywów, które doskonale sprawdziły się w literaturze science fiction. Oto w Kraju Miedzi, gdzieś na jałowych pustkowiach przywodzących na myśl scenerię Dzikiego Zachodu przyozdobioną ruinami starożytnych cywilizacji, spotyka się dwójka dawno nie widzianych przyjaciół. W powietrzu unosi się woń zniszczenia i zawiedzionych nadziei (Starożytna, wycieńczona kraina przegrywała walkę z czasem, a toczący ją rozkład udzielał się wszystkiemu na jej obszarze, jak pod wpływem chandry [1]) – nastrój ten idealnie oddaje niełatwe losy lekarki Raule oraz rewolwerowca Gwynna, uczestników przegranego powstania, brutalnie stłumionego przez żądną ukarania wszystkich buntowników Armię Bohaterów. Brak perspektyw na przyszłość, nieustanne ryzyko szubienicy bądź innych, bardziej wyrafinowanych metod odbierania życia sprawiają, że protagoniści, od momentu klęski insurekcji działający jako samotne wilki, łączą swoje siły, by wyrwać się z nieprzyjaznego obszaru. Azylem dającym możliwość rozpoczęcia nowej egzystencji, na kartach której nie zdążyły jeszcze zapisać się porażki i upokorzenia jest Ashamoil, ogromnie miasto, umożliwiające przywdzianie maski i stworzenia nowej tożsamości, bez zbędnego balastu przeszłości. Ale czy tego, co minęło, co zostało doświadczone można się pozbyć?

Książka K.J. Bishop to znakomita prezentacja możliwości, jakie skrywa w sobie gatunek science fiction, który pozostawia autorowi ogrom możliwości i dowolności w kreacji świata przedstawionego. Uwolnienie umysłu z pęt i wymogów, jakie stawiane są przed twórcami prozy obyczajowej, osadzonej w dobrze znanej rzeczywistości, może prowadzić do śmiałych wizji, w które wplatane są również interesujące koncepcje natury metafizycznej – to właśnie ma miejsce w przypadku pozycji australijskiej pisarki. Akwaforta to eklektyczny zlepek utkany z kolorowej materii, na którą składają się różnorakie elementy – K.J. Bishop do wzniesienia swojej słownej budowli użyła zarówno legend, mitów, literackich odwołań, jak i autorskich koncepcji czy nawiązań do filozofii. Sumą tych wszystkich składników jest dzieło, którego sekrety i niuanse odkrywa się z ogromną przyjemnością.

Jednym z fundamentów, na którym wzniesiono powieść jest dualizm – bardzo ważną funkcję spełniają pierwiastki: męski oraz żeński, które ścierają się ze sobą, konfrontują, ale i przenikają się, oddziałują na siebie. Owa dwoistość podkreślana jest przez liczną symbolikę, jaka przewija się na kartach książki – obraz Rozmowa sfinksa z bazyliszkiem, na którym ukazany został potwór żeński i potwór męski [2]; metaforyczne przedstawienie dwóch władców rzeki: flaminga i krokodyla (pierwszy z nich króluje na dole, drugi na górze) to tylko jedne z wielu przykładów. Ogromnie interesującym aspektem parzystości jest miłość, którą jednak K.J. Bishop odmalowuje w różnych ujęciach. Oprócz tradycyjnego pojęcia sprowadzającego się do wzajemnego zrozumienia oraz głębokie relacji, autorka wspomina o dobrowolnym zatarciu własnej tożsamości. Należy przy tym podkreślić, że to tracenie własnych konturów, rozmywanie się jest niekiedy traktowane bardzo dosłownie – zanikanie osobowości dotykające jedną z postaci każe wręcz pytać o krawędzie jej realność i stąd już bardzo bliska droga do ontologii oraz epistemologii (Australijka raczy czytelnika kilkoma ideami z zakresu teorii bytu oraz poznania, spośród których warto przytoczyć zmodyfikowaną koncepcję monad: Istnieje teoria mówiąca, że świat nie jest w rzeczywistości jednym miejscem, które dzielimy ze sobą, lecz ma wieloraką postać. Każda osoba żyje we własnym świecie i wszystkie one przenikają przez siebie nawzajem, gdy się spotykają, choć w przeciwieństwie do płynów mogą się rozdzielać równie łatwo, jak się mieszają [3]).

K.J. Bishop główną część akcji osadziła w Ashamoil, ogromnej metropolii, która razi swoim rachityzmem oraz skrywaną brzydotą i podłością. Niezwykłość tego ludzkiego skupiska doskonale harmonizuje z niecodziennymi wydarzeniami, które dotykają bohaterów. Te dziwy i niezwykłości prowadzą do wszelakiej maści idei i wyobrażeń na temat obiektywności istnienia, sposobu odbierania tego, co nas otacza, bowiem rzeczywistość Akwaforty nie jest stała i niezmienna. Jej granice są płynne, zacierają się i toną we mgle niejasności, a linearny upływ czasu rozpatrywany jest bardziej jako iluzja. Logika snu, która stopniowo wkrada się na karty książki każe rozpatrywać dzieło jako projekcję umęczonego narkotykami umysłu, senny majak, miraż, ułudę – w zalewie tych fantasmagorycznych, słownych pejzaży nietrudno o wątpliwości co do własnego bytu (być może jesteśmy (…) niczym więcej niż osadem (…) wspomnień bądź wyobraźni, uwięzionym w śmietniku wiecznej przeszłości [4]?). Oszołomiony czytelnik, nawykły do tradycyjnych rozwiązań fabularnych, z pewnością będzie usiłował zebrać poszczególne wątki i traktując je niczym kamyki poskładać je w kompletną mozaikę – nie będzie to jednak łatwa sztuka, ponieważ klarujący się portret, co rusz będzie wymykał się i niknął.

Mocną stroną Akwaforty jest również galeria interesujących postaci przewijających się na kartach powieści. Upadły kapłan taplający się w bagnie cielesnych słabości, usiłujący nawracać zatwardziałych grzeszników; lekarka, która na skutek przebytych traum i oglądanych okropności dysponuje jedynie widmem sumienia; rewolwerowiec i zabijaka, były dowódca rebelianckiego oddziału, który (…) najlepiej czuł się w klimacie nietrwałości [5], wpadający w sidła miłości; artystka zatracająca się w odnalezionej muzie – protagoniści kreśleni piórem K.J. Bishop to ludzie niejednoznaczni i wielowymiarowi, których nie sposób poddać bezdyskusyjnym sądom moralnym. Ich działania, dokonywane wybory, popełniane występki doskonale podkreślają złożoność człowieczej natury.

Reasumując, Akwaforta to bardzo dobra pozycja, która w pełni zasłużyła by znaleźć się w cenionej serii Uczta Wyobraźni. K.J. Bishop wykreowała ogromnie złożone uniwersum zamieszkałe przez intrygujące postacie. Konwencja science fiction posłużyła także jako płaszcz, pod którym przemycono wiele ciekawych refleksji i przemyśleń o najróżniejszym charakterze – tematem rozważań jest człowiecza egzystencja, ludzka natura, sposoby przyswajania i analizowania płynących z zewnątrz bodźców, sztuka i funkcje jakie spełnia z punktu widzenia jednostki i całej cywilizacji, etc. Książka K.J. Bishop to również wspaniałe uświadomienie faktu, że postrzeganie bliźnich, nawet tych, których pozornie dobrze znamy, to pewnego rodzaju deformacja, przekłamanie, bowiem w wyniku kontaktu zawsze wytwarzamy swoistą (…) kopię, interpretację przepuszczoną przez filtr pragnień i priorytetów [6].

---

[1] K.J. Bishop, Akwaforta, przeł. Michał Jakuszewski, Wydawnictwo MAG, Warszawa 2008, s. 9

[2] Tamże, s. 65

[3] Tamże, s. 192

[4] Tamże, s. 171

[5] Tamże, s. 63

[6] Tamże, s. 232