"Pewna prywatna sprawa" Beppe Fenoglio - Intymność czasu wojny

Pewna prywatna sprawa

Beppe Fenoglio

Tytuł oryginału: Una questione privata

Tłumaczenie: Krystyna i Eugeniusz Kabatcowie

Wydawnictwo: PIW

Seria: Współczesna Proza Światowa

Liczba stron: 123

 

 

 

Wojna to czas intensywnego zamiatania śladów teraźniejszości – tej bliskiej, ciepłej, dobrze znanej i wydawać by się mogło, trwałej i stałej, która gwałtownie zmienia się w kurz przeszłości. Człowiek zostaje nagle i niespodziewanie odcięty od swoich korzeni, wyrwany z bezpiecznej rutyny dnia codziennego, a wszelkie rzeczy tracą swoją pierwotną wartość. Dotychczasowe zasady oraz reguły albo odchodzą w zapomnienie, albo przybierają postać znacznie surowszą i bardziej bezwzględną. Ludzkość zyskuje znakomitą sposobność, by zaprezentować wszelakiej maści przywary, słabości, jak również małość i podłość. Sama natomiast wojna jest chciwa i łapczywa, domagając się zarówno krwi ofiar jak i powszechnej atencji. Pozostaje ona na ustach wszystkich czy to poprzez lament matek, które grzebią swoich synów, jak również poprzez przeraźliwe jęki gwałconych kobiet, krzyki skargi umęczonych cywili, stęsknionych za prowadzoną dotychczas nudną egzystencją, przez przekleństwa młodych ludzi, zmuszonych by ginąć na obcej ziemi, w imię równie obcych jak i abstrakcyjnych idei. Są jednak kwestie, w obliczu których nawet wojna schodzi na dalszy plan, co świetnie ukazał Beppe Fenoglio w swojej powieści zatytułowanej Pewna prywatna sprawa.

Beppe Fenoglio, żyjący w latach 1922 – 1963, to włoski pisarz oraz tłumacz języka angielskiego. Autor, podobnie jak Umberto Eco, pochodzi z Piemontu, a więc północnej części Italii. Urodzony w Albie, gdzie spędził niemal całe swoje życie z wyjątkiem lat wojny, kiedy to służył w wojsku, a następnie walczył w Ruchu Oporu, w swojej twórczości bardzo wiele miejsca poświęcał rodzinnemu miastu. Główne tematy, poruszane w dziełach Fenoglio to obraz życia chłopów z okolic Langhe (obszar Piemontu) oraz walka partyzancka z okresu II wojny światowej. Wydana pośmiertnie, po raz pierwszy w 1965 roku, Pewna prywatna sprawa, która w Polsce ukazała się na łamach niezastąpionego Państwowego Instytutu Wydawniczego w 1979 roku w ramach serii Współczesna Proza Światowa, to utwór dotykający problematyki wojennej.

Głównym bohaterem dzieła jest Milton, dwudziestodwuletni włoski partyzant. Niezbyt atrakcyjny młodzieniec – wysoki, chudy, zgarbiony w plecach – jeszcze przed wstąpieniem do oddziałów Ruchu Oporu zakochuje się Fulvii. Młodsza o kilka lat dziewczyna, na co dzień mieszkająca w Turynie, w obawie przed wojenną zawieruchą i coraz częstszymi nalotami bombowymi na włoskie miasta, została umieszczona przez swoich rodziców w wiejskiej willi niedaleko Alby. Fulvia zostaje przedstawiona Miltonowi przez Giorgia, lokalnego amanta, będącego zarazem najlepszym przyjacielem młodzieńca. Po kilkunastu miesiącach Fulvia wraca do Turynu, a Giorgio i Milton wstępują do partyzantki. W momencie rozpoczęcia książki, Milton przypadkiem przechodzi niedaleko willi, w której mieszkała Fulvia. Gnany słodkimi wspomnieniami, wbrew logice i ostrożności, postanawia zatrzymać się przy okazałym domostwie, oddając się marzeniom o bliskiej sercu dziewczynie. Przypadkiem spotkana dozorczyni, doskonale pamiętająca Miltona, dzieli się niepokojącymi spostrzeżeniami na temat panienki, które diametralnie zmienią podejście chłopca do otaczającego go świata.

Beppe Fenoglio, który sam był partyzantem walczącym w trakcie II wojny światowej, znakomicie pokazał, że są w życiu wartości, wobec których nawet tak absorbująca rzecz jak wojna przestaje mieć większe znacznie. Wolność, wrogowie, towarzysze broni, gwiżdżące koło uszu kule, śmierć poniesiona na polu bitwy – wszystko to blaknie, marnieje, staje się tylko nieistotnym tłem, kiedy na główny plan wkracza miłość: szczera, gorąca, młodzieńcza, ale i nieszczęśliwa, przyprawiająca o duchowe rozterki, niepewność, zwątpienie. Uczucie odmalowane przez Fenoglio kojarzy się z nadzieją, oczekiwaniem, napięciem, subtelnym niedomówieniem, kokieterią, jak również słowem, które wyczekująco zawisło w powietrzu, przyjmując kształt nigdy niezadanego pytania.

Dzieło włoskiego literata charakteryzuje się minimalistycznym stylem. Lakoniczne zdania, krótkie opisy nakreślające tło akcji oraz poszczególne wydarzenia, skromne dialogi ograniczające się do czystej komunikacji, pozbawionej retorycznych ozdobników sprawiają, że Pewna prywatna sprawa to lektura, którą chłonie się w ciągu kilku godzin, z zapartym tchem śledząc losy nieszczęśliwego Miltona. Chłód i obojętność przebijające się z poszczególnych stronic świetnie oddają nastrój głównego bohatera, który podobnie jak otaczająca go przyroda, pogrążony jest w ponurej, zimowej aurze.

Mimo niewielkiej objętości i skromnych środków przekazu, Beppe Fenoglio udało się stworzyć przejmującą historię, w której zawarto również wiele interesujących spostrzeżeń dotyczących ludzkiej natury oraz niespokojnych, wojennych czasów. Autor bardzo umiejętnie zaprezentował choćby przekonanie czy bardziej pobożne życzenie bądź naiwną wiarę Miltona, któremu wydaje się, że przeżyte doświadczenia – ścieżki wydreptane w trakcie pościgów czy ucieczek, zabójstwo człowieka w ferworze walki, świadectwo mordów popełnianych z zimną krwią – nie wpłynęły na jego osobę, i że w gruncie rzeczy ciągle jest tym samym człowiekiem. Dopiero wędrówka, na którą wyrusza Milton, a jest to podróż najeżona niebezpieczeństwami i obarczona ogromnym ryzykiem, będąca jednocześnie wyprawą w głąb samego siebie, w kręte labirynty własnej duszy, uświadamia młodzieńcowi, że każde wydarzenie, odciska na człowieku swoje niezatarte piętno. Milton porusza się polnymi ścieżkami, pełza w wilgotnych zaroślach, pokonuje rzeczki i strumyki w bród, nie unikając lodowatych kąpieli, ślizga się po zabłoconych pagórkach, słowem chłopak nieustannie nurza się w brudzie. Ta symboliczna tułaczka każe spojrzeć na wojnę jak na nieustanne pełzanie w nieczystościach i pływanie w morzu najniższych instynktów.

W trakcie wojennej pożogi zawieszone zostają wszelkie zasady – liczy się wyłącznie prawo silniejszego, który sprawniej potrafi zawalczyć o swoje racje. Z tego względu, jak również z racji ucisku, niepewności jutra, zmęczenia ciągłym napięciem, każdy konflikt zbrojny wraz z upływem czasu, kiedy to opada bitewny entuzjazm, a hasła, o które toczy się bój, stają się coraz mniej zrozumiałe i sensowne, przeradza się w oczekiwanie na powrót do normalności. Z wytęsknieniem wyglądane są czasy, w których, jak to ujmuje jedna z wieśniaczek, mężczyźni będą mogli udawać się na targi i targowiska jak kiedyś, nie ginąc przy drodze. Młodzież będzie mogła tańczyć pod gołym niebem, młode kobiety pozwolą się chętnie zapładniać, a my stare będziemy mogły wychodzić przed nasze domy bez lęku, że spotkamy tam kogoś obcego z bronią [1].

Książka to bardzo plastyczny utwór, poruszający tematykę wojenną w sposób, który niezwykle sobie cenię. Pewna prywatna sprawa daleka jest od gloryfikacji postępowania którejkolwiek ze stron konfliktu. Zarówno faszyści jak i partyzanci wykonują otrzymane rozkazy, dokładając od siebie szczyptę okrucieństwa, które wynika z chęci pomszczenia poległych towarzyszy. Z racji tego, że autor na własnej skórze doświadczył walki, wojna nie jest przesłodzonym obrazkiem, ani tym bardziej czymś wzniosłym i patetycznym. Wojna to wyłącznie czas umierania i oczekiwania – młodzi ludzie giną, bowiem takie są rozkazy, których nie można negować, z którymi nie można dyskutować, z kolei starsi osobnicy odliczają godziny, jakie pozostają do końca udręki.

Reasumując krótko, Pewna prywatna sprawa to bardzo interesująca lektura. Fabuła utworu rozgrywa się na dwóch poziomach – walka toczona jest zarówno na froncie, pomiędzy oddziałami partyzantów jak i faszystów, jak i we wnętrzu Miltona, który zmaga się z natrętną wizją miłosnego trójkąta. Dramatycznym wydarzeniom towarzyszy nerwowo upływający czas, którego wartości nie sposób oszacować, który sprawia, że młodzieniec musi spieszyć się bez względu na wszystko, który powoduje, że podsumowania dotychczasowego żywota, jego rozliczenia, należy dokonywać na szybko – w biegu i w ciągłym ruchu. Ten nerwowy rytm powieści powoduje, że Pewną prywatną sprawę czyta się niezwykle prędko oraz z ogromną przyjemnością.

Wasz Ambrose

---

[1] Beppe Fenoglio, Pewna prywatna sprawa, przeł. Krystyna i Eugeniusz Kabatcowie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979, s. 64