Splątane ścieżki historii, czyli "Odwlekane porządki"

Odwlekane porządki

Marcin Borkowski

Wydawnictwo: BPP Marcin Borkowski

Liczba stron: 169

Self-publishing, czyli samodzielne wydawanie własnych dzieł to jedna z pochodnych Internetu, a więc narzędzia, które przynajmniej pozornie, ułatwia dotarcie do szerokiej i różnorodnej publiczności w sposób, wydawać by się mogło, wręcz nieograniczony. Oczywiście takie rozwiązanie niesie ze sobą także negatywne konsekwencji, bo każda moneta charakteryzuje się zarówno awersem jak i rewersem. Do głosu mają okazję dość ludzie, którym jedynie wydaje się, że obdarzeni zostali literackim talentem, bądź najzwyklejsi grafomani, którzy w obliczu potencjalnego, ogromnego grona odbiorców jeszcze chętniej wypluwają z odmętów umysłów swoją radosną twórczość. Sprawę komplikuje fakt, że w sieci roi się od witryn, oferujących możliwość publikacji książki własnym sumptem, obiecując przy tym pomoc i wsparcie, które okazują się jednak mało profesjonalne, nierzadko stojące na żenująco wręcz niskim poziomie. W konsekwencji wiele dzieł ze sfery self-publishingu to utworu o mizernej wartości literackiej, które swoją zawartością cieszą jedynie dumnego twórcę. Jak zatem w tym morzu średniactwa wyłowić coś cennego? Niestety, ale nie powstały jeszcze przeglądarki, które pozwoliłyby precyzyjniej eksplorować odmęty internetowej sieci, przy uwzględnieniu własnych gustów i upodobań. Pozostaje żmudne przekopywanie się przez kolejne płody, krótka rozmowa z autorem, która przynajmniej w niewielkim stopniu może ukazać literacki potencjał artysty oraz opinie zaufanych blogerów. Resztą kieruje ślepy traf, który rządzi również w utworach debiutującego pisarza Marcina Borkowskiego, wydanych pod tytułem Odwlekane porządki.

Odwlekane porządki to literacki twór, na który składa się 9 tekstów. Książka, wbrew temu, co może sugerować pobieżny rzut oka na spis treści, nie jest zbiorem przypadkowych, luźno ze sobą powiązanych opowiadań. Wręcz przeciwnie – poszczególne historie, mimo iż nie zawsze posiadają wspólnych bohaterów, łączą się ze sobą w sposób bardzo precyzyjnie przemyślany oraz dosyć pomysłowy. Tytułowy utwór otwierający całość, Odwlekane porządki, kojarzy się z fundamentem, na którym powstały pozostałe dzieła. Dwójka bohaterów – ojciec i syn – postanawiają uporządkować modelarnię, czyli przerobiony na rupieciarnię warsztat dziadka, stojący przy rodzinnym domu na warszawskim Żoliborzu. Niespełnione plany starego inżyniera oraz nieubłagany czas, wraz z upływem którego człowiek otacza się coraz większą liczbą przedmiotów, sprawiły, że przybudówka zaczęła wypełniać się kolejnymi rzeczami, uznanymi za mało przydatne, nie wyrzuconymi jednak na śmietnik, z uwagi na sentyment, oszczędność czy przekonanie, że wszystko doczeka się kiedyś swojej drugiej młodości. Z rodzinnej graciarni stopniowo wyłaniają się wiekowe meble, listy pisane na papierze nakruszonym już zębem czasu, posrebrzane naczynia, które dawno straciły blask świetności. Dawno nieużywane sprzęty stanowią zarodki historii prezentowanych na dalszych stronach książki i z tego względu – parafrazując jednego z bohaterów – być może nie są to skarby, ale już z pewnością znakomite łączniki, zespalające ze sobą różne okresy w polskiej rzeczywistości, które rzucają zupełnie inne światło na zachowanie krewnych, podejmowane przez nich wybory, itd.

Warto przede wszystkim podkreślić, że autorowi udało się bardzo ciekawie pokazać, że niemal każdy obiekt jest swoistym nośnikiem pamięci, który jednak pełnię skrywanego bogactwa objawia dopiero za sprawą odpowiednio dobranego czytnika. Pod cienką materialną postacią danego przedmiotu, skryte są związane z nim wspomnienia oraz historie konkretnych ludzi. Tym właśnie tropem poszedł Marcin Borkowski i byty czysto fizyczne, takie jak szabla, nowozelandzkie dolary czy magazyn Playboya, przyjęły formę kluczy, wytrychów bądź punktów zaczepienia otwierających wrota do przeszłości – martwa materia wykorzystywana jest w dalszych opowiadaniach jako oś, wokół której nawinięta została fabuła. W ten sposób czytelnik otrzymuje niezwykle intrygującą łamigłówkę, na którą składają się wydarzenia z różnych epok oraz dzieje ludzi z kilku pokoleń.

Borkowski zgrabnie splata ze sobą przeszłość oraz teraźniejszość, co jest dobrze widoczne w pierwszym opowiadaniu, w którym występują naprzemiennie dwie narracje – współczesna, toczona w Warszawie lat dziewięćdziesiątych oraz przeszła, rozgrywająca się w trakcie wojennej zawieruchy. Dość odległe od siebie czasy spina efektowna klamra, której rolę pełni list – pisany i niedokończony w trakcie walk obronnych o stolicę we wrześniu 1939 roku, a przeczytany dopiero ponad pół wieku później przez syna autorki korespondencji.

Mocną stroną prezentowanego zbioru jest także szeroko rozumiana różnorodność. Borkowski ukazuje falujące koleje losu wielu ludzi – czytelnik ma okazję śledzić wybranych bohaterów, towarzysząc im poczynaniom ze zmieniających się perspektyw czasowych. Ośmielam się wysnuć przypuszczenie, że protagoniści, którzy pojawiają się najczęściej, wiekowo opowiadają Marcinowi Borkowskiemu – urodzeni na początku lat 60-tych, przystępujący do egzaminu dojrzałości na przełomie burzliwych lat 70-tych i 80-tych, a w późnych lata 90-tych przechodzący pierwsze oznaki kryzysu wieku średniego, związanego z widmem nieuchronnie nadciągającej czterdziestki. Tę wielobarwną paletę postaci, na którą składają się osobnicy z jednej licealnej klasy, uzupełniają ludzie z pokolenia rodziców oraz dziadków. Dzięki tak szerokiemu gronu, w książce nie brakuje tragicznych historii związanych z dziejami Sybiraków, pstrokacizny i kiczu lat dziewięćdziesiątych czy opowieści wskrzeszających wojenny chaos i piekło warszawskiego powstania, kiedy dominującymi dźwiękami były huk wystrzałów, łoskot spadających bomb oraz krzyk rozpaczy umierających, a głównym źródłem światła – łuny pożarów. Sporo miejsca poświęcono także opisowi powojennej, komunistycznej rzeczywistości, która jednak jawi się jako okres całkiem kolorowy, a już na pewno bardzo ciekawy, a nie szary i pozbawiony perspektyw, jak to niekiedy starają się dziś pokazywać współczesne media.

Wspomniana różnorodność objawia się także w warstwie tekstowej – w Odwlekanych porządkach, oprócz typowo powieściowej, trzecioosobowej narracji, znalazło się również miejsce dla płodów epistolograficznych czy krótkich notek, wiadomości rodem z portali społecznościowych. Autor bawi się także stylem, strojąc swoje teksty w różne konwencje – czytelnik zostaje uraczony wątkami kryminalnymi oraz detektywistycznymi. Sporo jest szczególnie tych ostatnich, tym bardziej, że niemal każde opowiadanie skrywa w sobie ziarno tajemnicy, zagadki. Tropy do rozwikłania poszczególnych rebusów znajdują się najczęściej w kolejnych utworach, co sprawia, że całość czyta się bardzo szybko i co ważne, czyni się to z niesłabnącym zainteresowaniem, a poszczególne elementy zaczynają składać się i pasować do siebie niczym puzzle. Po skomponowaniu całości, tj. zakończonej lekturze, otrzymujemy ciekawy i wielopłaszczyznowy portret warszawskiej społeczności.

Zgrabne połączenie całej mnogości wątków wyłaniających się z kart Odwlekanych porządków, rozwleczonych na kilka pokoleń wymagało od autora częstego sięgania po przypadek. W książce aż gęsto jest od niezwykłych koincydencji, niespodziewanych trafów. Należy jednak podkreślić, że owa przewrotność lubującego się w psikusach losu nie służy gwałtownym i niespodziewanym zwrotom akcji czy zabiegom pokroju Deus ex machina. Rozwiązania proponowane przez Borkowskiego stosowane są bardziej w celu unaocznieniu faktu, że naszą codziennością, tą szarą, zwykłą (chciałoby się rzec nudną i nijaką), także bardzo często kieruje ślepy traf, trudna do przewidzenia i bardzo kapryśna fortuna. Taka wymowa dzieła idealne współgra z moją aktualną lekturą, Wykładem profesora Mama autorstwa Stefana Themersona, gdzie główny protagonista konstatuje, że są rzeczy, w które zdrowy rozsądek nigdy by nie pozwolił uwierzyć, co z kolei skłania go do refleksji, że: Rzeczywistość jest jednak czymś więcej niż zdrowy rozsądek. Rzeczywistość dopuszcza zbiegi okoliczności, które ktoś, kto nie wie, że nie ma rzeczy niemożliwych, że wszystko jest mniej lub bardziej prawdopodobne, uważać może za cuda. Wspaniały dowód na literacką dyfuzję, przenikanie się i synergię treści dzieł, których autorzy nie musieli się nawet wzajemnie znać ani czytać.

Odwlekane porządki czyta się naprawdę przyjemnie, tym bardziej, że autor posługuje się ładną i miło brzmiąca dla ucha polszczyzną. Ta wprawa w konstruowaniu słownych budowli zdradza, że debiutujący pisarz miał już do czynienia ze słowem pisanym, kiedy pracował w charakterze redaktora naczelnego pism poświęconych komputerom oraz grom komputerowym. Jedynym zgrzytem, który niekiedy spowalniał lekturę jest wspomniana mnogość wątków oraz postaci. Cytując jednego z protagonistów można rzec, że zbiór momentami przypomina zbiorowisko nie dających się zebrać w jedną całość anegdot i niejasnych zależności między ich bohaterami. Posługując się fragmentem innego opowiadania można także stwierdzić, że od imion, związków, nieznanych terminów czytelnikowi może zakręcić się w głowie. Z tego względu do lektury warto podejść w należytym skupieniu, koncentrując uwagę także na pozornie błahych incydentach czy niewinnych przedmiotach. Oczywiście owe niedogodności można także potraktować jako element gry, jaką autor prowadzi z czytelnikiem i wówczas wszystko zaczyna kojarzyć się z kolorową, ale rozsypaną mozaiką – jeśli chcemy ujrzeć w pełni jej krasę, musimy ją najpierw pieczołowicie złożyć. Osobiście uważam, że dzieło warte jest podjęcia tego skromnego wysiłku.

Krótko reasumując, w mojej skromnej opinii, Odwlekane porządki to naprawdę solidny debiut. Marcinowi Borkowskiemu udało się ukazać człowieka jako maleńki trybik wielkiej historii, który zazębia się z pozostałymi elementami tego skomplikowanego mechanizmu. Warto także wspomnieć, że w znakomitej większości akcja rozgrywa się w Warszawie, dzięki czemu czytelnik ma okazję zwiedzić oraz poznać uroki Żoliborza oraz innych dzielnic oraz śledzić zachodzące tam przemiany. Przyznaję, że z niecierpliwością czekam na debiut powieściowy autora, w którym pojawiłby się jeden wiodący wątek fabularny oraz występujący w mniejszej liczbie, ale za to odznaczający się bardziej rozbudowanymi rysami charakterologicznymi, bohaterowie.

Wasz Ambrose