Urlopowe śledztwo

Håkan Nesser

Sprawa Ewy Moreno

tytuł oryginału: Ewa Morenos fall

tłumaczenie: Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska

cykl: Komisarz Van Veeteren (tom 8)

seria: Czarna seria [Czarna owca]

wydawnictwo: Czarna Owca 2014

Jakkolwiek śmiało można o mnie powiedzieć, iż jestem miłośnikiem szwedzkich kryminałów społecznych (inna sprawa, że tych miłostek literackich mam wiele), to jakoś tak się dziwnie złożyło, że z prozą Håkana Nessera, jednego z najbardziej popularnych i nagradzanych szwedzkich autorów (obecnie mieszkającego w USA), znanego głównie z dwóch serii kryminalnych (o komisarzu Van Veeterenie i o komisarzu Barbottim), dotąd się nie zapoznałem. Ostatnio zdarzyło mi się kilka szwedzkich kryminałów, które nie do końca były udane, więc do Sprawy Ewy Moreno, ósmej powieści cyklu z Van Veeterenem, podchodziłem z pewną dozą ostrożności.

Protagonistką powieści jest szwedzka policjantka Ewa Moreno. Wybiera się do nadmorskiej miejscowości Lejnice na urlop, który planuje spędzić z niedawno poznanym mężczyzną. W pociągu spotyka młodą dziewczynę jadącą poznać przebywającego w zakładzie psychiatrycznym ojca, którego tożsamość poznała dopiero niedawno. Jak łatwo się domyślić, urlop nie stanie się pasmem laby przeplatanej miłosnymi uniesieniami. Dziewczyna zaginie, a jej poszukiwania podjęte przez urlopowaną policjantkę sprawią, że otworzą się stare szafy z... Z czym, tego oczywiście nie będę zdradzał.

W ostatniej recenzji (powieści Testy napisanej jako oficjalnej dla LC, której oczywiście jeszcze nie zdążyli opublikować) napisałem, że trafiła mi się wówczas lektura, która naprawdę mnie wciągnęła, co nie zdarzyło mi się od kilku lat. No i co za traf! – prawdziwe prawo serii – znów wpadłem na taki kwiatek.

Powieść o urlopowym śledztwie należy do cyklu Komisarz Van Veeteren tylko z tej przyczyny, iż Ewa Moreno jest spadkobierczynią jego tradycji zawodowych. Sam komisarz pojawia się jedynie migawkowo w końcowej części opowieści.

Sprawa Ewy Moreno zaciekawia od pierwszej strony, z początku delikatnie, ale potem wciąga coraz bardziej aż do całkowitego zaabsorbowania czytelnika. Prawdziwy majstersztyk szwedzkiej szkoły kryminału stanowiący opozycję do „szkoły” amerykańskiej będącej nie tyle kanonem literackim, co marketingowym. U Håkana Nessera trup nie ściele się gęsto, nie używa się niskich chwytów w postaci sztucznie wynaturzonych zbrodni, flaków na podłodze czy seksualnych perwersji rodem z American Psycho. Zagadka staje się naprawdę fascynująca nie przez „wspaniałość” tego, czego szukamy, ale przez cechy samej zagadki.

Narracja trzecioosobowa świetnie się sprawia w konwencji opowieści o klasycznym, racjonalnie prowadzonym procesie wykrywczym i sprawia, że trudno prorokować o losach bohaterów tylko na podstawie ich miejsca w konstrukcji powieści. Intryga bardzo interesująco skonstruowana – rozciągnięta w czasie, pozornie niezbyt skomplikowana, ale zarazem ukazująca, że w trakcie mozolnego dochodzenia napotykającego na zmowę milczenia nawet proste po fakcie rozwiązania, zanim zostaną znalezione, wydają się niezwykle trudne do odkrycia, zawikłane i wręcz niemożliwe od wyjaśnienia.

Autor ukazuje się zarazem jako świetny obserwator i pisarz obdarzony niezwykle obrazowym piórem. Plastyczne są nie tylko realia terenowe, ale również społeczne. Po skończeniu lektury nasuwają się refleksje na temat niedoskonałości organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz czynników, które na nie wpływają. Dla polskiego czytelnika ciekawe jest porównanie realiów szwedzkich z naszymi rodzimymi, nie tylko w sferze policyjno-kryminalnej, ale również obecnych przemian pokoleniowych, obyczajów w kontaktach między płciami i wielu innych.

Perfidię autora, w pozytywnym tego słowa znaczeniu, czyli perfekcyjną konstrukcję fabuły i prowadzenia akcji widać choćby w tym, iż od początku uważny czytelnik kilka razy ma okazję domyślić się sedna, ale tak jak w prawdziwym śledztwie, przeczucie bywa zwodnicze i kto nie czekając na twarde dowody zawierzy swym przekonaniom, może się srodze omylić. A konsekwencje tego bywają w realnym życiu tragiczne, co też w powieści widać.

Oczywiście nie wszystko jest doskonałe. Na samym końcu autor staje się nieco zbyt krytyczny wobec własnej płci, tak jakby pedofilia i inne aberracje seksualności były tylko i wyłącznie męskim wynalazkiem. Piszę to jednak tylko po to, by komuś nie przyszło do głowy, że jestem zaślepiony miłością do szwedzkich kryminałów i przez to Nesser ma u mnie fory. Wręcz przeciwnie – od ulubionych wymagam jeszcze więcej niż od tych, których nie lubię, a że wspomniany dysonans to jedyna rzecz, którą Sprawie Ewy Moreno można zarzucić, więc polecam z całego serca i zapraszam do lektury

Wasz Andrew