Panos Karnezis "Urodziny" - O toksycznych stronach bogactwa

Urodziny

Panos Karnezis

Tytuł oryginału: The Birthday Party

Tłumaczenie: Jacek Laskowicz

Wydawnictwo: Dom Wydawniczy REBIS

Liczba stron: 320

 

 

 

 

Starość to okres, kiedy nasza cielesność daje o sobie znać w sposób, jaki najmniej sobie tego życzymy – ciało coraz częściej odmawia nam posłuszeństwa, a zamiast tego zdecydowanie bardziej podatne jest na wszelakiej maści schorzenia i urazy. Te zachwiania w funkcjonowaniu biologicznej maszynerii jednoznacznie uświadamiają nam, że jako ludzkie istoty jesteśmy śmiertelni, czas naszego przebywania na ziemskim padole ma określony limit, a to, co po nas zostanie to jedynie ulotna pamięć, która prawdopodobnie rozpłynie się w mgle niebytu w przeciągu kilku kolejnych pokoleń. Z tego właśnie względu starość to ten etap człowieczej egzystencji, kiedy dokonuje się życiowych bilansów – na jednej szali kładzione są sukcesy, osiągnięcia, momenty chwały, satysfakcji i dumy, na drugiej niezrealizowane plany, dotkliwe porażki, wstydliwe wpadki czy sercowe niepowodzenia, co nierzadko prowadzi do smutnej konstatacji, że nasze życie przybrało zupełnie inne kształty, niż te, o których sobie roiliśmy. Tego typu gorzkie rozczarowania nie omijają nawet największych, o czym w swojej powieści Urodziny stara się przekonać nas Panos Karnezis, pochodzący z Grecji, brytyjski pisarz.

Głównym bohaterem utworu jest Marco Timoleon, 72-letni magnat finansowy, będący (…) mistrzem manipulacji, czy to na giełdzie papierów wartościowych, czy w mediach, czy w polityce, czy też w życiu prywatnym [1]. Mężczyzna, który do wszystkiego doszedł własnym sprytem w połączeniu z ciężką pracą, nie tylko czystymi zagraniami oraz sporą dozą szczęścia, to typ człowieka nawykłego do wydawania rozkazów i nie znoszącego sprzeciwu. Z tego względu Marco od lat stara się kierować bytem swoich najbliższych, podejmując za nich kluczowe decyzje, nie pozostawiając miejsca na samodzielność i niezależność. W momencie rozpoczęcia dzieła o wolność usilnie walczy Sofia, córka Marco, która postanawia związać się z człowiekiem nie akceptowanym przez ojca. Kiedy do wiadomości multimilionera dociera, że kobieta jest w ciąży, organizuje on przyjęcie urodzinowe na jej cześć. Zamiary Timoleona są jednak dalekie od wyprawiania hucznej imprezy, przepełnionej beztroską i dobrą zabawą – prawdziwym celem przedsięwzięcia odbywającego się na prywatnej wyspie magnata jest uśpienie czujności córki i nakłonienie jej do aborcji.

Fundamentem książki są dzieje Timoleona, osobnika równie intrygującego, co kontrowersyjnego, pełnego sprzeczności i zagadek (Marco Timoleon głęboko wierzył w sny i omeny, i chociaż wierzył również w Boga, to okazywał Mu posłuszeństwo z o wiele mniejszym entuzjazmem. Regularnie radził się astrologów, chiromantów i mediów (co chował w tajemnicy przed rywalami i większością przyjaciół), uważając ich przestrogi za jedną z ostatnich nieopisanych nauk – za coś na kształt prognozy pogody [2]). Panos Karnezis, stosując liczne retrospekcje i bardzo płynnie zlewając strumienie przeszłości i teraźniejszości, szkicuje przed czytelnikiem obraz człowieka o nieposkromionej ambicji, który uparcie i wytrwale dąży do wyznaczonych celów, nawet jeżeli ceną jest dobro innych. Jeśli dodać do tego chimeryczny charakter, impulsywność i wybuchowość oraz połączyć to ze skłonnościami do mataczenia, krętactw i mitologizowania na własny temat, to uzmysławiamy sobie, z jakiego kalibru wyzwaniem mierzy się Ian Forster, angielski dziennikarz, który spełnia swoje marzenie, aby zostać autorem pierwszej autoryzowanej biografii Marco Timoleona. Równie trudne zadanie stoi przed czytelnikiem, który spośród plątaniny fikcji i faktów usiłuje zbudować portret protagonisty.

Urodziny to powieść zbudowana w oparciu o uniwersalną prawdę, że same pieniądze nie są źródłem szczęścia czy pomyślności. Bogactwo może być do tego skutecznym narzędziem, ale kiedy przedzierzga się w cel w sam sobie to szybko okazuje się mirażem, który zwodzi pozorną łatwością w zaspokajaniu kaprysów czy realizacji fantazji. Pieniądz kusi, by przy użyciu jego siły rozwiązywać wszelkie problemy, co daje jedynie krótkotrwałe efekty, szczególnie jeśli chodzi o kontakty z innymi ludźmi – próby zastąpienia realnych uczuć, które wiążą się z poświęceniem swojego czasu oraz zaangażowaniem, na ogół kończą się spektakularną klęską, czego boleśnie doświadcza Marco Timoleon.

Utwór Panosa Karnezisa utrzymany jest w stylu, przywodzącym na myśl fabularyzowaną biografię – uwagę zwraca przede wszystkim omnipotentny narrator, dla którego czas nie gra zbytniej roli. W przypadku aktualnie przytaczanych wydarzeń, standardowym zabiegiem jest chwilowe zawieszanie akcji i snucie obszernych dygresji zahaczających o odległą przeszłość czy też wybiegających w  przyszłość. Wydaje się jednak, że przyjęta technika nie pozwala autorowi na wykreowanie pełnokrwistych sylwetek protagonistów drugo- i trzecioplanowych. Otoczenie Marco Timoleona kojarzy się z papierowymi postaciami, narysowanymi zdecydowanie zbyt grubą kreską – w przypadku próby przybliżenia ich charakterów, pojawiają się przysłówki typu nigdy czy zawsze, w rezultacie czego najbliżsi przypominają bohaterów anegdot bądź kolorowych magazynów, w których kreuje się jednowymiarowe potworki.

Dzieło, z racji postaci Marco Timoleona można uznać za kolejną wariację mitu o Odyseuszu. Grecki multimilioner to także osoba, która wzbudza szereg przeciwstawnych emocji, o tylu skrajnych (niekiedy wręcz wykluczających się) cechach, że bardzo trudno jednoznacznie oceniać jego postępowanie. Jego (…) bujna wyobraźnia, która zamazywała granicę między fantazją a rzeczywistością (…) [3] pomaga  pozostać mu nieuchwytnym dla ludzi pragnących zamknąć go w prostych schematach i kategoriach. Warto też zaznaczyć, że Marco Timoleon to fikcyjny bohater, którego życiorys został w ogromnej mierze oparty o Aristotelisa Onasisa (1906 – 1975), greckiego magnata transportu morskiego i jednego z najbogatszych ludzi ówczesnych czasów.

Reasumując, Urodziny to solidna lektura, w której Panos Karnezis przywołuje starą prawdę, że można posiadać finansowy majątek, a jednocześnie być uczuciowym biedakiem. Z kart książki zdaje się też emanować przeświadczenie, że prawdziwa wielkość w danej dziedzinie najczęściej okupiona jest ogromną samotnością.

---

[1] Panos Karnezis, Urodziny, przeł. Paweł Laskowicz, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2008, s. 87

[2] Tamże, s. 8

[3] Tamże, s. 87

P.S. Pod koniec września tego roku miałem przyjemność spędzić urlop wypoczynkowy w Grecji. Wyjazd załatwiałem na ostatnią chwilę, dlatego bez zbędnych dywagacji i po krótkich naradach, razem z dziewczyną zdecydowaliśmy się na Lefkadę, niewielką, górzystą i malowniczą wyspę na Morzu Jońskim. Na wakacje, jako jedną z lektur, zabrałem zakupione kilkanaście miesięcy wcześniej omawiane w tekście Urodziny, które zaskoczyły mnie podwójnie. Po pierwsze autor okazał się nie Grekiem, a Brytyjczykiem pochodzenia Greckiego. Po drugie, już w trakcie pobytu, dowiedziałem się, że niedaleko Lefkady leży Skorpios, a więc wyspa przez długie lata będąca w posiadaniu Aristotelisa Onasisa, greckiego magnata finansowego, na którym wzorowana jest postać głównego bohatera. Przyznaję, że oglądanie wyspy z pokładu wycieczkowego statku i słuchanie opowieści przewodniczki o zagmatwanych losach Onasisów było doświadczeniem niezwykle ciekawym, tym bardziej, że dzięki książce znałem jeszcze więcej szczegółów.