Petra Hůlová "Czas Czerwonych Gór " - O różnych postaciach klęski

Czas Czerwonych Gór

Petra Hůlová

Tytuł oryginału: Paměť mojí babičce

Tłumaczenie: Dorota Dobrew

Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 154

 

 

 

 

Rzeczywistość to konstrukt szalenie skomplikowany, którego złożoność wykracza daleko poza zdolności pojmowania jednostki. Jej bezmiar poraża i paraliżuje, stąd tylko niewielu odważa się wypłynąć żaglowcem swojej ciekawości na tak niespokojne i bezkresne wody rozważań nad tą materią. Ale nawet niewielki wycinek otoczenia, w którym przyszło nam egzystować, co rusz zadziwia i zaskakuje swoją wielowarstwowością – o tym jak wielka jest przestrzeń, w jakiej bytujemy najlepiej świadczy cząstkowość obrazu, jaką jesteśmy w stanie uzyskać, niezależnie od tego, jak długo kontemplujemy nasze otoczenie. A najlepszym dowodem na niekompletność i fragmentaryczność spojrzenia jest porównanie ze sobą różnych punktów widzenia, co bardzo umiejętnie czyni czeska pisarka Petra Hůlová, autorka książki Czas Czerwonych Gór.

Akcja powieści, z perspektywy czy to polskiego, czy też czeskiego czytelnika, osadzona została w bardzo orientalnej lokalizacji. Petra Hůlová proponuje nam podróż do Mongolii, państwa wciśniętego pomiędzy Chiny i Rosję. Wyruszamy do kraju o ogromnej powierzchni 1,5 mln km² (to 5 razy więcej niż powierzchnia Polski), zaludnionego przez ponad 3 mln mieszkańców, z czego blisko połowa żyje w stolicy, Ułan Bator. Realia Mongolii przybliżone zostają za sprawą pięciu kobiet, które raczą nas swoimi opowieściami, składającymi się na rodzinną sagę.

Przytaczana przez czeską pisarkę historia mieni się całą paletą barw i odcieni, chociaż dominują w niej kolory szarości i beznadziei. Na przykładzie swoich bohaterek, Hůlová ukazuje trudną sytuację kobiet w mongolskim społeczeństwie, które przesiąknięte jest patriarchalnymi zasadami. Rola pań jest drastycznie ograniczona i sprowadza się do rodzenia i wychowywania dzieci oraz dbania o ciepło domowego ogniska. Ich dolę najlepiej odmalowują przesądy i ludowe mądrości, które skupiają się na macierzyństwie: (…) Alta została matką, czyli kobietą godną szacunku pod każdym względem [1]; Kobieta bez dziecka jest jak drzewo bez owoców [2]. Nieliczne, które ryzykują i usiłują wyrwać się z narzuconego schematu, napotykają na swojej drodze wiele przeszkód i niebezpieczeństw, bowiem na podstawie losów niejednej protagonistki, uświadamiamy sobie, że przedmiotowy stosunek wobec kobiet prowadzi do przyzwolenia na ich brutalne i bezpardonowe traktowanie. Gwałt, przemoc, poniżanie to smutna codzienność tych, które nie godzą się na egzystencję u męskiego boku.

Powieść Hůlovej jest tym bardziej przygnębiająca, że fiaska i niepowodzenia dotykają zarówno te bohaterki, które decydują się pozostać na stepie (w tytułowych Czerwonych Górach) i żyć w zgodzie z tradycją, wzorem swoich przodków jak i buntowniczki, wyruszające na poszukiwanie szczęścia do Miasta ((…) tam, gdzie spotykały się marzenia wszystkich dziewcząt z somonowych osad – tam, gdzie wszystkie one opalały sobie skrzydła jak ćmy [3]), mamiącego wizją szczęścia i sukcesu. Niezależnie od przyjętej postawy – czy jest to bierność, bezwolność, poddanie się męskiej woli czy też hardość i samodzielność – klęska zdaje się być nieuchronna i nieunikniona. W pierwszym przypadku następuje stłamszenie i zduszenie osobowości, w drugim zaś trzeba mierzyć się z ostracyzmem i łatką odmieńca.

Źródłem sączącej się z kart powieści beznadziei jest również diagnoza międzyludzkich relacji. Hůlová uzmysławia nam, że złość, zawiść, niechęć, starannie pielęgnowane urazy nierzadko stają się udziałem członków jednej rodziny, którzy w dodatku są dla siebie ludźmi obcymi i to niejako z wyboru, bowiem sprawy drażliwe okrywa się całunem przemilczenia i świadomej ignorancji (Różne rzeczy można zatajać całe lata, także przed najbliższymi [4]).

Akcentami, podkreślającymi rozpacz i apatię są opisy realiów wegetacji w Ułan Bator, które jawi się jako wyspa pełna życiowych rozbitków i nieudaczników. Pijaństwo, prostytucja, nędza to codzienność, z którą styka się wielu mieszkańców. Wrażenie jest tym bardziej upiorne, że scenerią są szare i zaniedbane blokowiska, zaśmiecone ulice, ciasne burdelowe pokoje, śmierdzące targowiska czy zatłoczone i przesiąknięte zjełczałym tłuszczem jadłodajnie, w których stołują się najbiedniejsi. Warto przy tym nadmienić, że wcale nie lepiej prezentuje się bezkresny mongolski step, który pod powierzchnią urokliwego krajobrazu skrywa ogrom ludzkich dramatów – zdecydowana większość młodych ludzi marzy o wyrwaniu się ze swojej jurty, lekceważąc przy tym obrzędy i obyczaje przodków, które wydają się żenujące i nieaktualne. Ta pogarda wobec starszych jest jedną z przyczyn osłabienia rodzinnych więzi, które pękają pod wpływem nacisku niesprzyjającego losu. W chwilach trudnych bliscy przestają być dla siebie oparciem, a samotna walka ze złośliwym fatum z góry skazana jest na przegraną.

Reasumując, Czas Czerwonych Gór, powieściowy debiut Petry Hůlovej, to dobra książka, która jednak przytłacza ciężarem nagromadzonej rezygnacji. To zagęszczenie traum i niedoli nie ułatwia lektury, a ponadto każe zastanowić się jak dzieło odbierane jest choćby w samej Mongolii, która przedstawiona zostaje jako kraj zacofany, niewolny od szowinizmu (ofiarą uprzedzeń i antypatii padają szczególnie mniejszości chińska oraz rosyjska) oraz mizoginii.

---

[1] Petra Hůlová, Czas Czerwonych Gór, przeł. Dorota Dobrew, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007, s. 133

[2] Tamże, s. 231

[3] Tamże, s. 47

[4] Tamże, s. 130