Natsuo Kirino "Ostateczne wyjście" - Poza krawędzią

Ostateczne wyjście

Natsuo Kirino

Tytuł oryginału: OUT

Tłumaczenie (z j. ang.): Marek Fedyszak

Wydawnictwo: Sonia Draga

Liczba stron: 584

 

 

 

 

Wielu z nas żywi przekonanie, że doskonale znamy samych siebie – wydaje się nam, że wiemy, na ile nas stać oraz jakie są nasze limity. Kiedy jednak przewrotny los skonfrontuje nas z sytuacją krańcową, ekstremalną, daleko wykraczającą poza ramy szarej i powtarzalnej codzienności, szybko uświadamiamy sobie, że w naszej psychice znajdują się pokłady, do których nigdy jeszcze nie dotarliśmy. Obcość wypełza na światło dzienne, rozlewając się po naszej duszy, budząc strach i trwogę, bowiem ze zgrozą uzmysławiamy sobie, że kiedy już przekroczymy pewną granicę, nie potrafimy racjonalnie wyjaśnić swojego postępowania, ani w pełni zrozumieć bodźców, które pchnęły nas do zrobienia rzeczy nieodwracalnych, ostatecznych. W takim właśnie położeniu znajdują się bohaterki powieści Ostateczne wyjście, pióra Natsuo Kirino (ur. 1951), japońskiej pisarki, specjalizującej się w dziełach, w których przeplatają się wątki kryminalne oraz obyczajowe.

Protagonistkami są cztery kobiety, które pracują razem na nocnej zmianie w zakładzie produkującym gotowe zestawy obiadowe. Harówka w fabryce położonej na przedmieściach Tokio, w odludnej okolicy, pełnej opuszczonych budynków, to gorzka konieczność, bowiem jest to jedna z niewielu okazji, by załatać dziury w domowym budżecie. Każda bohaterka, z różnych przyczyn, prowadzi smutną wegetację, której rytm wyznaczają troska o pieniądze, problemy w życiu osobistym oraz natłok trudnych do pogodzenia ze sobą obowiązków. Kiedy pod wpływem impulsu jedna z przyjaciółek decyduje się zakończyć ciągnącą się gehennę, reszta koleżanek, czy to z dobrej woli, czy też z racji przymusu bądź szantażu, postanawia pomóc potrzebującej.

Proza Natsuo Kirino jest niezwykle atrakcyjna z racji pieczołowicie odmalowanych portretów psychologicznych poszczególnych bohaterek. Kumiko to pulchna i nieatrakcyjna trzydziestotrzylatka, którą przytłaczają brak pewności siebie oraz kompleksy; nieśmiałość i samokrytycyzm maskowane są rozrzutnością oraz blichtrem, które czynią z Kumiko naiwną ofiarę konsumpcji, w konsekwencji wpędzając ją w spiralę długów. Yoshie, (…) dobiegająca sześćdziesiątki wdowa o zwinnych palcach, które czyniły z niej najszybszą pracownicą na linii produkcyjnej [1], musi godzić wychowanie dorastającej córki z opieką nad obłożnie chorą teściową, wymagającą nieustannej opieki. Dwudziestokilkuletnia Yayoi to matka dwóch maluchów oraz żona nieudacznika i hazardzisty, który trwoni wszystkie oszczędności, wydając je w kasynie oraz na towarzystwo atrakcyjnych hostess. Doznawane niepowodzenia oraz upokorzenia mężczyzna powetowuje sobie znęcając się nad partnerką, dla której przemoc domowa staje się tragiczną rutyną. Największą zmorą niespełna pięćdziesięcioletniej Masako jest milczenie. Syn to wrażliwy młodzieniec, który na skutek traumatycznych doznań zamyka się w sobie. Przestaje odzywać się do swoich rodziców i stopniową pogrąża się w apatii i bierności (Nobuki wkraczał w siedemnastą wiosnę życia najwyraźniej bez żadnego pomysłu na to, czym chce się zajmować lub kim chce być, bez żadnych nadziei i pasji [2]). Podobną drogą zaczyna podążać mąż Masako – zobojętniały na impulsy płynące z otoczenia, z wolna buduje kokon, w którym szuka schronienia przed światem zewnętrznym. W rezultacie dom Masako zamienia się w siedzibę niezwykłego tria, którego członkowie błąkają się w przestrzeniach samotności. Każda z kobiet znajduje się na krawędzi wytrzymałości – wystarczy iskra, by wzniecić pożar i nieodwracalnie przekroczyć granicę, za którą czeka to, co nieznane, obce, przerażające, ale i fascynujące, kuszące.

Dzieło Natsuo Kirino jest o tyle intrygujące, że japońska pisarka eksploruje te odmęty człowieczej psychiki, które na co dzień są głęboko ukryte, schowane za grubą kurtyną milczenia. Wiwisekcji poddane zostają osoby prowadzące szarą i monotonną egzystencję, które na skutek niezwykłych okoliczności, z anonimowych i pospolitych ludzi stają się kimś, kto nie cofnie się przed niczym, kto zapomina o skrupułach, kto dopuszcza się rzeczy definitywnych i nieodwołalnych. Na jaw wyciągnięte zostają najbardziej pierwotne instynkty, najbrutalniejsze odruchy. Ostatecznie linia podziału między dobrem a złem blaknie, by w końcu ulec zupełnemu rozmyciu.

Motywacje, jakimi kierują się dane postacie są tym lepiej zrozumiałe, że kolejne rozdziały pisane są z ich perspektywy. Zastosowanie mowy pozornie zależnej pozwala wniknąć w myśli protagonistów – prowadzone przez nich monologi wewnętrzne zostają wchłonięte w narrację, w efekcie czego możemy śledzić kształtowanie się procesów decyzyjnych oraz poznać pobudki, które stoją za dokonanymi wyborami. Takie rozwiązanie umożliwia także zaprezentowanie niuansów tego samego wydarzenia, które ukazane z wielu punktów widzenia ujawnia całą swoją złożoność. Dzięki temu przekonujemy się, że wszyscy odbieramy rzeczywistość w sposób indywidualny, a przez to niepowtarzalny, i tak też staramy się ją kształtować.

Książka to również studium alienacji i izolacji – osoby przewijające się na kartach utworu z różnych powodów padają ofiarą ostracyzmu czy zepchnięcia poza społeczny nawias. Przytłaczające odosobnienie staje się źródłem bezkompromisowych postanowień. O tym jak trudno jest pozbyć się łatki obcego najboleśniej przekonuje się Kazuo, urodzony w São Paulo syn Brazylijki oraz Japończyka, który do ojczyzny ojca przybywa w charakterze pracownika sezonowego. Od pierwszych chwil pobytu w Kraju Kwitnącej Wiśni Kazuo doświadcza wykluczenia, bowiem (…) dla tych ludzi każdy, kto miał inne rysy twarzy i nie posługiwał się ich językiem, nie był po prostu jednym z nich [3].

Istotną rolę w powieści Kirino odgrywają pieniądze – stanowią one żyzne podłoże dla najbardziej negatywnych ludzkich cech. Pogoń za mamoną oraz rozpaczliwa chęć wyrwania się z nędzy katalizują najgorsze zachowania – manipulacje, oszustwa, kłamstwa oraz niedopowiedzenie stają się koniecznością. Dotychczasowe ideały, wyznawana moralność kruszeją i rozpadają się w pył, a podejmowane działania tłumaczone są okolicznościami czy przymusem. Każde wyjaśnienie, które chociaż na chwilę zdoła zagłuszyć wyrzuty sumienia, zmazać poczucie winy, okazuje się dobre.

Reasumując, Ostateczne wyjście to bardzo interesujące dzieło, które pokazuje, do jakich rzeczy gotów jest posunąć się człowiek zdesperowany, doprowadzony na skraj swoich możliwości. Japońskiej pisarce doskonale udało połączyć się mroczny klimat z gęstą, wręcz duszącą atmosferą, przesyconą niepokojem i strachem – w końcowym rozrachunku czytelnik raczony jest thrillerem o psychologicznym sznycie, który zapewnia zarówno doskonałą rozrywkę, jak i chwile refleksji. Natomiast rozpatrując powieść na gruncie metaforycznym, Ostateczne wyjścia można uznać za obraz prezentujący wyzwolenie się z pęt patriarchalnych reguł i zasad – w utworze to właśnie kobiety chwytają los w swoje ręce, i na tyle, na ile jest to możliwe, starają się odmienić jego oblicze.

---

[1] Natsuo Kirino, Ostateczne wyjście, przeł. z j. ang. Marek Fedyszak, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2005, s. 10

[2] Tamże, s. 77

[3] Tamże, s. 177