Haruki Murakami "Sputnik Sweetheart" - O miłości intesywnej

Sputnik Sweetheart

Haruki Murakami

Tytuł oryginału: Supūtoniku no koibito

Tłumaczenie (z angielskiego): Aldona Możdżyńska-Biała

Wydawnictwo: MUZA S.A.

Liczba stron: 263

 

 

 

 

Miłość to uczucie zagadkowe, niezbadane, które ciągle fascynuje i trapi. Trudno jest zgłębić jego istotę, nie sposób ująć go w karby słów. Ale zagadnieniem jeszcze bardziej tajemniczym jest miłość intensywna, która jest niczym (…) prawdziwe tornado przetaczające się przez równiny – zmiatające wszystko, co napotkało na swej drodze, porywając przedmioty w powietrze, rozrywające je i miażdżąc w drobny pył [1]. O niszczycielskiej sile tej emocji przekonuje się Sumire, jedna z bohaterek powieści Sputnik Sweetheart, pióra japońskiego pisarza Harukiego Murakamiego.

Książka to opis skomplikowanej miłosnej figury, której boki wyznaczają 3 postacie. Dwudziestodwuletnia Sumire to niedoszła literatka, wrażliwa, niepokorna i intelektualnie niezależna dziewczyna, egzystująca w swoim prywatnym świecie, funkcjonująca zgodnie z własnym rytmem, stale płynąca pod prąd. W momencie rozpoczęcia dzieła Sumire bez pamięci zakochuje się w Miu, trzydziestodziewięcioletniej mężatce, która jak na kobietę wychowaną w duchu japońskiej tradycji jest niezwykle samodzielna – prowadzi własną firmę, regularnie podróżuje do Europy. Sumire, by być bliżej obiektu swoich westchnień, porzuca dopiero, co rozpoczętą karierę literacką i zatrudnia się w charakterze sekretarki Miu. Tyle że elegancka i wyważona kobieta skrywa w swojej pamięci szereg traum i koszmarów, uniemożliwiających zadzierzgnięcie jakiejkolwiek relacji, która choćby w najmniejszym stopniu odnosiła się do cielesności. Trzecim elementem układanki jest dwudziestoczteroletni pierwszoosobowy narrator, początkujący nauczyciel beznadziejnie i bez wzajemności zakochany w Sumire. Kiedy dziewczyna znika bez śladu w niejasnych okolicznościach, mężczyzna rusza na jej poszukiwania – przy okazji roztacza obszerne wspomnienie poświęcone jej osobie.

Sputnik Sweetheart to utwór znamienny dla prozy Harukiego Murakamiego. Historia snuta jest przez mężczyznę, który według własnej oceny jest człowiekiem szarym, bez specjalnych właściwości, nie wyróżniającym się spośród wielkomiejskiego tłumu. Protagonista wegetuje na uboczu wielkiego świata, którego zaszczyty i sława pozostają poza jego możliwościami, jako, że nie potrafi on (…) rozpychać się łokciami w krwiożerczej rywalizacji i kroczek po kroczku wspinać się po śliskiej ścianie kapitalistycznej piramidy [2]. Ów osobnik pozbawiony wyjątkowych przymiotów spełnia się jako słuchacz – przywodzi on na myśl zlewnię, do której spływają cudze anegdoty. Zdecydowanie barwniej odmalowane zostają sylwetki protagonistek, które są kobietami o złożonej osobowości – obie działają nieszablonowo, nie dają schwytać się w proste schematy, a w zanadrzu trzymają niejedną intrygującą opowieść, jakiej doświadczyły. To także za sprawą kobiet narrator przeżywa coś, czego nie można wytłumaczyć w kategoriach codzienności i  rutyny, co wymyka się żelaznej logice i przeczy zdrowemu rozsądkowi.

Sposób kreacji narratora pociąga za sobą ramy, w jakie wtłoczona zostaje forma utworu – książka Murakamiego okazuje się zbiorem pomniejszych historii, które wzajemnie się zazębiają i przenikają na różnorakich poziomach, tworząc tym samym barwną mozaikę. Powieść przyjmuje również zmienne oblicza – oprócz tradycyjnej narracji, czytelnik zostaje uraczony modernistycznymi wstawkami (przewijające się elementy metafikcji zawierają m.in. dywagacje poświęcone pisarskiemu warsztatowi) oraz fragmentami spisanych snów czy prozatorskich wprawek Sumire.

Dziełu towarzyszy dość bogata symbolika. Najpiękniejszą metaforą jest tytułowy sputnik (jednej z bohaterek mylący się ze słowem bitnik), (…) nieszczęsny kawałek metalu krążący wokół Ziemi [3], który wyobraża ludzkie istoty, w odosobnieniu wędrujące po swoich orbitach w bezdennej pustce Kosmosu (Z oddali wyglądamy jak piękne spadające gwiazdy, które jednak w rzeczywistości są więzieniami, gdzie każda z nas tkwi zamknięta samotnie, zmierzające donikąd. Kiedy przecinają się orbity tych satelitów, możemy się spotkać. Może nawet otworzyć przed sobą serca. Ale tylko na krótką chwilę. Już w następnej pogrążamy się w absolutnej samotności. Dopóki nie spłoniemy i nie obrócimy się w nicość [4]). Na kartach dzieła przewija się też ważny w twórczości Japończyka motyw studni, którą można rozumieć dwojako – z jednej strony jest to miejsce izolacji, do którego trafiamy wbrew własnej woli, z drugiej zaś to przestrzeń, w której możemy odnaleźć samych siebie, będąc zupełnie odciętym od zewnętrznych bodźców. Ponadto Murakami chętnie zwraca uwagę na dwoistość, która ukryta jest w niejednym wymiarze człowieczego bytu – autor sygnalizuje choćby jak wielkie połacie tego, co nieznane i nieodkryte znajdują się w nas samych. W związku z tym człowiek okazuje się sumą informacji, jakie udało nam się zebrać na własny temat oraz ogromem tego, co wciąż czeka na zbadanie. Rezultatem obcości, jaka rozpościera się w nas samych jest niemożność poznania bliźniego, bowiem skoro nie znamy samych siebie, to jak możemy nawiązać wystarczają silny kontakt z drugim człowiekiem? Dualizm wyraża się również w zacieraniu granicy pomiędzy tym, co uznawane jest za realne, a tym, co związane ze sferą sennych majaków, mar i widm. Murakami po raz kolejny zdaje się przekonywać czytelnika, że świat fantasmagorii, ułudy, oniryzmu współtrwa gdzieś obok nas – przeniknięcie do niego to kwestia znalezienia odpowiedniego lustra, a poszukiwania stają się o wiele łatwiejsze, kiedy zdecydujemy się wyhamować nasz dotychczasowy byt. Rezygnacja z ciągłej pogoni za mirażami konsumpcji umożliwia kontemplację tego, co nas otacza, a stąd już niedaleko do wszelakiej maści dziwów i niezwykłości.

Reasumując, Sputnik Sweetheart to książka, która zawiera w sobie wszystko to, z czego słynie Haruki Murakami: przeszłość, pełna sekretów i traum, bezpośrednio oddziałująca na teraźniejszość; ułuda i fantazja przemieszane z tym, co racjonalne; twarda skorupa dojmującej samotności, z której nie potrafią wyrwać się główni bohaterowie; a wszystko to podlane typową dla Japończyka symboliką, w skład której wchodzą koty, studnie oraz połowiczność. Powieść nie należy jednak do najwybitniejszych dzieł Murakamiego – pozycja posiada skazę, którą odznacza się choćby Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa, tj. w utworze zabrakło subtelności i niedopowiedzenia, będącymi wyróżnikami stylu japońskiego artysty. Zamiast tego czytelnik raczony zostaje truizmami i płytkimi przemyśleniami, które skutecznie psują przyjemność płynącą z lektury. 

---

[1] Haruki Murakami, Sputnik Sweetheart, przeł. Aldona Możdżyńska, Wydawnictwo MUZA S.A.,  Warszawa 2008, s. 7

[2] Tamże, s. 74

[3] Tamże, s. 126

[4] Tamże, s. 149