Gustavo Sainz "Koleżka Wilk" - Bliski, a wciąż obcy

Koleżka Wilk

Gustavo Sainz

Tytuł oryginału: Compadre Lobo

Tłumaczenie: Andrzej Nowak

Wydawnictwo: Literackie

Seria: Proza Iberoamerykańska

Liczba stron: 321

 

 

 

Dwa kawałki lodu pływają w szklance napełnionej „Habanero Berreteaga”. Gra muzyka, są również jaskrawo umalowane kobiety, ale Wilk zaczyna właśnie zstępować w głąb nocy swojego istnienia, obcy nam wszystkim i owemu płaskiemu, pozbawionemu proporcji  t e r a z. Ostrożnie tropi bezbrzeżną niewiedzę, wtapianie, spowijanie się w noc. Z krzywym uśmieszkiem na ustach prześlizguje się ponad mgłą i rosą, którą wypaca zeń słodki napój, pośród nieprzeniknionych mroków próbuje zlać się w jedno z cieniami, samemu stać się  n o c ą, dopóki wszystkie zdania nie zabrzmią bardzo głupio, a wszystkie odpowiedzi nie staną się złudne, dopóki nie przemówi nieczuła cisza nocy… [1]. Kim jest ów tajemniczy młodzieniec, który tak usilnie stara spoić się z ciemnością i wyrwać nocy jej sekrety? Czy to dumny zuchwalec, lekkoduch i bon vivant? A może desperat, nieszczęśliwy kochanek czy też osobnik przegrany, pogodzony z losem? O jednoznaczną odpowiedź z pewnością nie jest łatwo, ale wiele interesujących rzeczy o Wilku możemy dowiedzieć się za sprawą lektury powieści Koleżka Wilk, pióra Gustavo Sainza (1940 – 2015), meksykańskiego pisarza i dziennikarza.

Książka, stylizowana na pamiętnik oraz naszpikowana autobiograficznymi wstawkami, to obszerna i wielowątkowa historia snuta przez pierwszoosobowego narratora, który z otchłani pamięci na powrót buduje obraz swoich młodzieńczych lat, spędzonych w jednej z robotniczych dzielnic Mexico City. Centralną postacią utworu, która momentami w cień spycha nawet samego opowiadającego, jest tytułowy Wilk – najbardziej wyjątkowy i oryginalny chłopak z licznej bandy kamratów i znajomków, których na kartach dzieła portretuje Gustavo Sainz.

Koleżka Wilk to długimi fragmentami opowieść o młodzieńcu, którego można traktować jako uosobienie sekretów i cieni ludzkiej natury. To także wcielenie sprzeczności oraz symbol witalności i żywotności. Wilk jest chwalipiętą, który z chęcią i bez cienia zażenowania przytacza najróżniejsze epizody ze swojego burzliwego żywota, barwnie je przy tym przyozdabiając (Lubił przeceniać swoje przygody, rozgłaszać je, powtarzać o nich wielokrotnie. Widocznie bezwstyd był jedną z jego zasad [2]). Ta niepośledniość poszczególnych anegdot wynika zarówno z charakteru protagonisty ((…) czuł, że życie w nim kipi i gotowe jest przebrać miarę [3]) jak i z faktu, że Wilk to człowiek imający się każdego zajęcia, które pozwala zarobić, nie angażując przy tym zbyt wielu sił (pomagier malarza, rzemieślnik produkujący kukiełki, piłkarz, pomocnik elektryka, fałszerz, itd.). Aspektem, który pogłębia fascynację osobą Wilka jest skłonność do popadania w stan zadumy czy też melancholii, prowadzący do swoistego wyizolowania i oderwania się od trwającego tu i teraz (Wilk pozostawał obojętny wobec całego świata, wobec wszystkich jego przejawów, prawdziwych czy złudnych [4]). Być może właśnie z tego względu Wilk pozostaje nieodgadniony, nie sposób w pełni zbadać wszystkich zakątków jego charakteru, który wymyka się prostym osądom – idealnym podsumowaniem jest konstatacja narratora, pytającego samego siebie: Cóż ja właściwie wiem o koleżce Wilku ? [5].

Niejakim uzupełnieniem wizerunku Wilka jest figura narratora będącego pod wieloma względami jego przeciwieństwem. Opowiadający to człowiek, który precyzyjnie potrafi wyrażać swoje myśli, z drugiej jednak strony nie czyni to z taką bezpośredniością jak Wilk. Z biegiem czasu coraz mocniej zdaje się wierzyć w potęgę słowa i z tego względu działa bardziej w sferze marzeń, planów, przemyśleń, podczas gdy Wilk koncentruje się na czynach, o których rozprawia później z wyraźnym zadowoleniem i nutą samochwalstwa.

Oboje bohaterowie służą Gustavo Sainzowi do ukazania procesu dojrzewania, które w tradycyjnym ujęciu sprowadza się do stopniowego przedzierzgania się ludzi młodych i nieodpowiedzialnych w statecznych i ułożonych obywateli. Proza meksykańskiego pisarza nakazuje jednak spojrzeń na pełnoletność w innym ujęciu, którą rozpatrywać należy bardziej jako stan umysłu, podejście do otaczającej nas rzeczywistości, sposób reagowania na bodźce zewnętrzne. Dorosłość jest swoistym kultem formy i stereotypów (Każdy dorosły był dla nas zupełnie obcą istotą; należał do innego świata, świata przyzwoitego zachowania się przy stole, obowiązków i poważnych rozmów, które wyznaczały swój zamknięty krąg, nieprzenikalną granicę… [6]), spętaniem wyobraźni, obracaniem się w ciasnym kręgu nakazów i zakazów, ograniczaniem się do wyborów i pojęć, które zostały sprawdzone, które są powszechnie uznawane za bezpieczne i pożądane. Taka postawa niesie za sobą określone konsekwencje, takie jak utrata spontaniczności, duchowy marazm czy tłumiona złość, której źródło trudno jest zdiagnozować (Niezwykła jest moc, jaką posiadają dorośli gwoli zasnucia mrokiem wszelkich zakątków życia, owa łatwość, z jaką stają się zawistni i małostkowi, ograniczeni i trudni do zniesienia… [7]).

Warto jednocześnie zauważyć, że młodzieńcze lata prezentowane na łamach utworu nie są okresem sielanki. Walka o możliwość wyrażania samego siebie w wielu przypadkach oznacza autodestrukcyjny bunt: nocne eskapady naznaczone pijatykami oraz bijatykami, włóczenie się po kolejnych barach (w tle nieustannie unosi się (…) osad tytoniu, alkoholu i nadmiaru gadania [8]), zabijanie czasu poprzez żarty i wygłupy, ocierające się o bandytyzm czy kombinowanie i główkowanie nad zdobyciem gotówki, która błyskawicznie wydawana jest na używki – oto sposób, w jaki życiowe doświadczenie zyskują Wilk i jego kamraci. Ponadto, tak jak w przypadku każdej poważnej Bildungsroman, niepoślednią rolę odgrywa cielesność, pożądanie, konstytuująca się seksualność – erotyzm, niekiedy graniczący z pornografią, sączy z kart książki z całkiem sporym natężeniem. Możliwość śledzenia upływających lat pozwala jednak dostrzec, że zarówno Wilk jak i narrator pogrążają się w żarliwej zmysłowości, która zuboża kontakt z płcią przeciwną, sprowadzając go wyłącznie na płaszczyznę biologiczną. Rezultatem jest postrzeganie miłości jako uczucia zarówno gwałtownego jak i niszczącego, które nierozerwalnie łączy się z zadawaniem sobie ran, rozczarowaniami, napięciem i agresją (Pożądanie: nieukojony motor, który czyni z niezadowolenia podstawowy sens życia. A miłość? To tylko jedno z tych określeń, co kryją w sobie tyle przeciwieństw i napięć, że w końcu zamieniają się w groźby, w źródło niepokojów i udręk [9]).

Koleżka Wilk to także historia ludzi, którzy usiłują wyrwać się pęt, jakie narzucone zostają na nich w związku z pochodzeniem. Lata wegetacji w robotniczej dzielnicy napiętnowanej nędzą powodują, że protagoniści, chcąc czy nie chcąc, stanowią element zamkniętego uniwersum, rządzącego się swoimi prawami oraz rytuałami – są jego częścią, ale fragmenty tego świata noszą również w sobie, co wyraźnie implikuje ich sposób patrzenia na rzeczywistość, ocenę innych, kontakty z ludźmi z zewnątrz

Reasumując, Koleżka Wilk to mocno rozbudowana, a przy tym interesująca powieść. Książka to pokraczna afirmacja człowieczego bytu, który pomazany jest występkami, słabostkami, wylanymi łzami, zebranymi cięgami, nabytymi bliznami, doznanymi poniżeniami, ale i przeżywanymi ekstazami czy doświadczanymi chwilami szczęścia. Utwór utrzymany jest w oryginalnym stylu, który wyróżnia się autotematyzmem (narrator wielokrotnie podkreśla, że czytelnik obcuje z jego dziełem) – przyjęta forma pozwala autorowi na liczne dygresje, ale i refleksje oraz przemyślenia. Przedmiotem zainteresowań jest miłość, literatura oraz malarstwo, które przedstawione zostają z wielu różnych perspektyw.

---

[1] Gustavo Sainz, Koleżka Wilk, przeł. Andrzej Nowak, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986, s.64

[2] Tamże, s. 25

[3] Tamże, s. 27

[4] Tamże, s. 35

[5] Tamże, s. 63

[6] Tamże, s. 58

[7] Tamże, s. 37

[8] Tamże, s. 13

[9] Tamże, s. 223