Szlaki umysłu

 

Drogi wyobraźni

Hella S. Haasse

Tytuł oryginału: De wegen der verbeelding

Tłumaczenie: Zofia Klimaszewska

Wydawnictwo: Oficyna Literacka Noir sur Blanc

Liczba stron: 128

 

 

 

 

 

Hella S. Haasse, to urodzona w 1918 roku w Batawii (Indie Holenderskie a obecnie Dżakarta) holenderska powieściopisarka. Wydana w 1983 roku książka Drogi wyobraźni to moje pierwsze spotkanie z autorką, która, jeśli wierzyć wydawcom, uważana jest za jedną z najlepszych dam pióra w Holandii. O prawdziwości tych słów świadczyć mogą zresztą nagrody, którymi uhonorowano panią Haasse, spośród których można wymienić: otrzymaną w 1981 roku Nagrodę Literacką im. Constantijna Huygensa za całokształt twórczości, uzyskaną w 1984 Nagrodę P.C. Hoofta, czy, aby pozostać w nieco bliższych koneksjach z teraźniejszością, nadaną w 2004 roku, a więc już w XXI wieku, Prijs der Nederlandse Letteren. Jeśli tego byłoby mało na udowodnienie tezy, że Hella S. Haasse wielką pisarską jest, dodać można jeszcze, że nazwisko pani Haasse wymieniane jest dość często przy wskazywaniu kandydatów do uzyskania literackiej Nagrody Nobla. Wszystko to stwarza dość imponujące wrażenie, przyznaję się jednak, że sięgając po Drogi wyobraźni, nazwisko Haasse kompletnie nic mi nie mówiło, o wcześniej twórczości pisarski nie słyszałem nic, a o wyborze książki zadecydował, chyba na równi, ślepy traf oraz śmiesznie niska cena* (5 zł w Matrasie).

Powieść rozpoczyna się w dość krytycznym momencie dla udającej się na letnie wakacje pięcioosobowej holenderskiej rodziny. Oto Klaas Welling, z zawodu dziennikarz, a ponadto redaktor pisma Enigma, niezbyt wprawny w kierowaniu pojazdów mechanicznych, uderza w jedną z tych do samego końca niewidocznych przeszkód, które tak ochoczo niszczą bądź uszkadzają nasze samochody, skutecznie unieruchamiając nas w miejscu, uniemożliwiając dotarcie do miejsca przeznaczenia. Z tej to właśnie przyczyny małżonka Klaasa, Maja wraz z trójką pociech, za sprawą uprzejmości Joopa, kierowcy jednej z ogromnych ciężarówek, które na co dzień przemierzają trasy całego, znanego, cywilizowanego świata, kontynuuje rozpoczętą eskapadę na południe Francji w kabinie samochodowego molocha. Być może znamy to niemiłe uczucie, kiedy powiedzieliśmy już właściwie wszystko, co było w danych okolicznościach do powiedzenia (dziękuję, ratuje mi pan urlop, etc.), a między nami, a naszym tajemniczym wybawcą zalega długa, nieznośna, krępująca cisza, którą za wszelką cenę staramy się zagłuszyć. Nie inaczej postępuje Maja, zaczynając rozmowę od pytania, mającego ścisły związek z harmiderem, który zapanował w kabinie ciężarówki, Czy ma Pan dzieci? Od tego momentu wszystko pójdzie już łatwiej, a Mai przyjdzie usłyszeć niejedną, ciekawą, niezwykłą, niekiedy wręcz trudną do uwierzenia historię, której bohaterami będą zarówno Joop, jak i jego przyjaciele. Wszystkie opowieści będą ściśle związane z życiem oraz przygodami kierowców ciężarówek, co chyba absolutnie zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę, kto jest ich autorem.

W tym miejscu warto chyba przedstawić jedną z głównych bohaterek, Maję, obecnie Welling, a wcześniej van Hove. Jak już wspomniano, to małżonka dziennikarza Klaasa Wellinga oraz matka trójki ich dzieci. Podobnie jak mąż, karierę zawodową rozpoczęła w lokalnej gazecie. Klaas i Maja żyli w wspólnie w malowniczo położonym wiejskim domku, prowadząc egzystencję typową dla inteligencji, tj. przeplataną dobrą książką i winem. Idyllę przerwało niespodziewane pojawienie się pierworodnego syna, którego przybycie było o tyle zaskakujące, że został on poczęty mimo stosowania środków antykoncepcyjnych. Od tej pory Maja, co jest zresztą domeną wielu matek, poświęciła własną karierę zawodową, by zająć się dzieckiem. Kontakt z pracą literacką ograniczał się do pomocy Klaasowi, czy to poprzez przepisywanie jego prac na maszynę, czy to poprzez nanoszenie na nie poprawek. Krąg domowego ogniska wymagał jednak coraz większej uwagi. Po Rutgerze, świat został wzbogacony o jeszcze dwie istoty: Koosa (młode małżeństwo nie chciało, aby Rutger był jedynakiem) oraz Nijn (owoc gwałtownej, letniej namiętności). Maja z pewnością marzyła o tym, by kiedyś wrócić jeszcze do pracy reporterskiej, jednak marzenia te z uwagi na całkiem pokaźną gromadkę dzieci wymagających opieki, stawały się coraz bardziej odległe i mgliste. Warte odnotowania jest również to, że Maja poświęca się nie tylko dla potomków, ale również dla Klaasa. Przejmując zajęcia domowe, które zazwyczaj należą do męskiej domeny, takie jak naprawa drobnych usterek, utrzymanie ogródka, murowanie, malowanie, lutowanie, etc., Maja staje się prawdziwym kapitanem domowego okrętu i pewnym momencie, zaczyna nawet odkrywać przyjemność w wykonywaniu ciążących na jej barkach obowiązków. Nie oznacza to oczywiście, że porzuciła ona swoje ambicje dotyczące zrobienia własnej kariery.

O Klaasie Wellingu wiemy już, że jest mężem Mai, ojcem trójki dzieci oraz słabym kierowcą. Jest jednym z redaktorów czasopisma Enigma, które początkowo, obrawszy ściśle kulturowy kierunek, zajmowało się zagadkowymi sprawami z dziedziny literatury oraz sztuki. Jak jednak wiemy z własnego doświadczenia, kultura, o ile nie jest ona masowa, nie przynosi raczej zbyt wysokich dochodów. Enigma dość skutecznie walczyła z tym przekonaniem przez pewien czas. Jednak po kilku latach tłustych, przyszły lato bardzo chude – Enigma została sprzedana, a nowy właściciel, medialny potentat Richard Pluym, aby uchronić czasopismo przed nieuchronną klęską diametralnie zmienił krąg odbiorczy gazety, pozbawiając ją równocześnie elitarnego intelektualizmu. Od tej pory przyjdzie Klaasowie Wellingowi pracować z przymusu, wbrew własnemu sumieniu, aby jako odpowiedzialny ojciec, głowa rodziny i jedyny jej pracujący członek, zapewnić jej godziwy materialny byt. Jakby nie dosyć było tych wszystkich nieszczęść, które ostatnimi czasy spadły na Klaasa, nowy szef zwraca się do niego z prośbą o napisanie krótkiego interludium do thrillera, którego dalszą część wymyślaliby czytelnicy. By przekonać opornego redaktora, który w oczach szefa uchodzi pewnie za zdolnego, ale nazbyt idealistycznego, pan Plyum proponuje Klaasowi pobyt wraz z rodziną w luksusowej willi nad Morzem Śródziemnym na Południu Francji, w której początkowo to on miał spędzić wakacje, jednak na skutek komplikacji natury dentystycznej, plany te nie mogły się ziścić.

Wydaje się, że po tym przydługim wstępie można wreszcie wspomnieć o rzeczy najważniejszej, być może nie dla całej fabuły książki, ale z pewnością dla Klaasa. Otóż pewnego szczęśliwego dnia pan Welling, zupełnie przypadkiem, odkrywa genialnego poetę B. Morka. Już od pierwszego spotkania tajemniczy B. Mork oraz jego tomiki: Pieśni poranne dla Ewy, Zasady porządku oraz Listy do Baucis, zawładnęły doszczętnie umysłem Klaasa. Wspólnie przekonamy się, że uparty Welling poruszy niebo i ziemię, aby dotrzeć do sekretu, który starał się zabrać ze sobą do grobu umarły poeta, a więc historię własnego życia, która byłaby kluczem do interpretacji jego twórczości. Klaas wspólnie z Mają, przy okazji wypoczynku we Francji, zostaną wplątani także w dość mroczną zagadkę związaną z domostwem, w którym przyjdzie im zamieszkać. Jakby tego było mało, Maja wreszcie postanowi sięgnąć za pióro! Jednym słowem, mimo, że książka nie jest zbyt obszerna pod względem objętości, będzie się działo.

Powieść przypomina nieco puzzle z najróżniejszymi elementami. Autorka uraczy nas zarówno wspomnieniami kierowcy ciężarówki, fragmentami eseju na temat twórczości B. Morka, czy szkicami thrillera autorstwa Klaasa. Aby sformułować całą, tj. kompletną historię, czytelnik zmuszony zostaje do zabawy w detektywa: będzie on musiał zebrać luźne końce poszczególnych elementów i skomponować je w logiczną całość. Wydaje się, że autorka chciała w ten sposób zasygnalizować, że nigdy nie jesteśmy w stanie ogarnąć całości sprawy, zobaczyć pełnej fotografii. Zawsze jakiś szczegół zostanie przez nas pominięty, niezauważony. Równie niemożliwe jest zatem pełne poznanie drugiej osoby. Możemy zataczać wokół niej coraz ciaśniejsze kręgi, śledzić jej przeszłość, wpadać na kolejne tropy, koneksje, słowem, pozostają nam jedynie podróże po drogach wyobraźni!

* śmiesznie niskie ceny książek to tematyka ostatnio tak modna, sprawa tak częsta, że chyba będę musiał bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu, poświęcając mu jeden z wpisów na moim blogu